PTT-kantoor

In 1951 werd het nieuwe telefoongebouw aan de Botersloot in gebruik genomen. Meer dan honderd jaar lang was de (Gedempte) Botersloot het centrum van de Rotterdamse telefonie. De gemeente Rotterdam exploiteerde vanaf 1896 eerst zelf het telefoonnet via de Gemeentelijke Telefoondienst. Verbindingen tussen de ongeveer 1000 abonnees werden handmatig door telefonisten gelegd, zodat je toen nog letterlijk verkeerd verbonden kon worden. Het was het handigst als het centrale bureau in het centrum van de stad was gelegen. Men vond een geschikte plaats in een verdieping boven de Vleeshal aan de Botersloot. Door enkele kamers te verbouwen en twee extra verdiepingen erbij te bouwen was er voldoende ruimte voor een zaal met schakeltafels. Het aantal abonnees groeide gestaag met ongeveer 500 aansluitingen per jaar en al in 1905 werd het gebouw opnieuw verbouwd om plaats te bieden aan een nieuw batterijsysteem van het Zweedse Ericsson met een maximale capaciteit van 18.000 nummers. Er kwamen hulpbureaus aan de Hoflaan, de Bergweg, de Korenaarstraat en de Vlaggemanstraat. In 1927 werd met de montage van een automatische centrale in het gebouw aan de Botersloot aangevangen.

In 1930 startte een uitbreiding van het gebouw. Half 1932 was de volledige automatisering gereed en verlieten de telefonistes de ‘seinzaal’. Het heeft heel lang geduurd en verschillende plannen zijn in de portefeuille gegaan alvorens men tot bouwen besloot, doch thans zal ons gemeentelijk telefoonbedrijf toch eindelijk een betere en ruimere huisvesting krijgen, want gisteren werden -zooals gemeld- verbouwing en vergrooting aanbesteed. Tegelijk zal dan de bestaande gevel die nog was geïnspireerd op de kwasi-renaissance van de voormalige vleeschhal, waarboven het kantoor het eerst werd gevestigd, worden afgebroken en vervangen door één, die architectonisch beter aansluit bij den gevel van het nieuwe gedeelte, al zal dit hooger worden dan het oude stuk. Het geheele kantoorfront zal dan 56.50 M. lengte hebben en uiterlijk dus meer in overeenstemming zijn met de omvang welke het gemeentelijk telefoonbedrijf inmiddels heeft gekregen. Rotterdamsch Nieuwsblad 14-08-1930

Tijdens het bombardement bleef het telefoongebouw gedeeltelijk gespaard, net als de nabijgelegen bibliotheek en een deel van de spaarbank. Al tijdens de oorlog werd een gedeelte hersteld voor het zo belangrijke telefoonverkeer, dat verder ook via de bijkantoren verliep. In 1942 was het ontwerp van gemeentearchitect Koops voor de uitbreiding gereed. Gezien de periode dat het gebouw is ontworpen is het niet verwonderlijk dat het aansluit bij de traditionalistische ideeën over architectuur en stedenbouw van stadsbouwmeester W.G. Witteveen en met name supervisor A. van der Steur, die een zwaar stempel op de architectuur drukte. Hoewel het gebouw een betonskelet als basis heeft wordt het gedomineerd door grote bakstenen vlakken met repeterende vensters en een zadeldak. De eerste paal voor het nieuwe kantorencomplex werd op 21 december 1945 geslagen. Het bestaande gebouw aan de Botersloot werd uitgebreid met een kantoorgedeelte van vier verdiepingen. Evenwijdig aan dit gebouw werd een nieuwe zogenaamde automatenhal gebouwd. Tussen beide gebouwen ontstond zo een binnenplaats. Het automatengebouw is helemaal gebaseerd op de maatvoering van de voor de telefonie benodigde automaten.

Op 4 december 1951 werd het telefoongebouw officieel geopend. Door materiaalschaarste had de bouw langer geduurd dan gepland. Vrijwel tegelijkertijd werden in Rotterdam de zescijferige nummers geïntroduceerd. Door overbelasting moest men soms een of twee minuten wachten voor de bekende zoemtoon klonk.

P.T.T. te Rotterdam beschikt thans weer over een goed geoutilleerd bedrijf. Bij de opzet van de plannen, die werden ontworpen en uitgevoerd door de dienst van gemeentewerken onder leiding van ir. J.R.A. Koops, werd volledig rekening gehouden met de door het bedrijf gestelde eisen, waarbij gestreefd werd de aansluitingen van het nieuwe gedeelte met het bestaande zo organisch mogelijk tot stand te brengen. Rotterdam Bouwt 1951/52-4

De Duitse bezetters hadden de plaatselijke telefoondiensten overigens ondergebracht bij de PTT (de voorloper van KPN). Hoewel het telefoongebouw ontworpen was door een gemeentearchitect, werd het zeker door de beeldende kunsttoepassing al gauw als PTT-gebouw gezien. In de voorgevel prijken, op 25 m hoogte, een vensterversiering (Mercurius op een vis) en twee stenen, de één met een vis (voortbrengsel van het water); de ander met een tak met appelen (voortbrengsel van het land). Lager, boven de hoofdingang, zit een brede strook beeldhouwwerk, bevattende de letters PTT en een symbolische voorstelling van de rol, die de PTT in de wereld speelt. Het Vrije Volk 9-6-1951

In 1981 werd het complex uitgebreid met een betonnen kantoortoren naar ontwerp van Kraaijvanger Architecten. Dit brutalistische gebouw detoneerde nogal op deze belangrijke plek in het centrum. Aanvankelijk zou het 51 meter hoge gebouw alleen worden gestript, maar het werd in 2006 toch gesloopt ten faveure van de woontoren Statendam van de Duitse architect Hans Kollhoff. Dit in 2009 opgeleverde gebouw was geïnspireerd door het in zijn ogen enige waardevolle stukje stadscentrum, het telefoongebouw, de spaarbank en de oude bibliotheek. Kollhoff zag het liefst het hele wederopbouwcentrum vervangen door solide bakstenen gesloten bouwblokken, maar deze tweede Duitse aanslag op Rotterdam bleef beperkt tot één gebouw. Het telefooncomplex werd deels gerestaureerd en deels vervangen door een qua vorm en architectuur aansluitende nieuwbouw van Rapp + Rapp aan de noordzijde. De nieuwbouw huisvest de gemeentelijke dienst Werk en Inkomen. De karakteristieke boogjes uit de Librijesteeg werden verplaatst naar de andere kant van het gebouw. Ze dienen nu als een decoratie van de parkeergarage. In het gerestaureerde deel aan de Botersloot bevinden zich kantoren. De begane grond is geschikt gemaakt voor detailhandel, met onder andere de bekende kinderboekwinkel De Kleine Kapitein.

Het deel aan de Binnenrotte wordt getransformeerd tot een combinatie van wonen en horeca. Het ontwerp is van JSA (Jeroen Schipper Architecten). In 2018 werd gestart met de herontwikkeling door aannemer Bik Bouw, de transformatie is inmiddels gereed.

In het bakstenen gebouw is horeca op de begane grond en 20 appartementen op de 1e t/m de 4e etage. De marktgevel is veranderd om buitenruimtes te maken. De onderste twee verdiepingen zijn voorzien van franse balkons terwijl op de derde verdieping een doorlopend balkon is aangebracht. Appartementen op de hoge dakverdieping hebben inpandige loggia’s.

Meer weten over de kunstenaar Joan Bakker? Op de site van BKOR treft u meer informatie aan.