Lijnbaanflats

Door de opzet van de Lijnbaan met de winkels apart van de woningen is de weg vrij voor een nieuw concept van stedelijk wonen: hoogbouw rond groene hoven. Helemaal nieuw is het concept niet, want kort voor de Tweede Wereldoorlog maakte Jan Wils een plan voor het terrein van de oude Diergaarde met vergelijkbare flatgebouwen in het groen. Maar de combinatie van een winkelcentrum met woningbouw en halfopen hoven is nieuw en ongebruikelijk voor een stadscentrum. In feite is er maar sprake van twee hoven: de Joost Banckertsplaats en de Jan Evertsenplaats. De derde schijfvormige flat staat langs de Kruiskade en dus niet aan een groenhof. Ook de vierde flat van dertien lagen, die pas in 1969 bij de uitbreiding van de Lijnbaan gereed kwam, staat niet aan een hof. Wel grenst deze met de galerijzijde aan de Jan Evertsenplaats. Een vijfde hoogbouwschijf die het Lijnbaanensemble completeert staat enigszins terzijde bij het station: het Stationspostkantoor.

In totaal zijn er 850 woningen gebouwd, in wat heden ten dage nauwelijks nog als hoogbouw wordt gezien. Opdrachtgevers waren pensioenfondsen en beleggers, zoals het Philips beambten Pensioenfonds en levensverzekeringsmaatschappij Olveh.

Zowel rond de groene hoven van de Joost Banckert- en de Jan Evertsenplaats liggen twee gebouwen van dertien en negen verdiepingen haaks op elkaar. Een laagbouw van winkels met twee woonlagen sluit het hof aan de Karel Doormanstraat af. De vierde zijde van het hof is onbebouwd; de hoven zijn er niet alleen voor de bewoners, maar voor alle gebruikers van de binnenstad. De flats aan de Joost Banckertsplaats zijn naar de opdrachtgevers en de reclameletters op het dak Olvehflat en Nillmijflat genoemd. De 13 verdiepingen hoge flat aan het begin van het Lijnbaanensemble op de Kruiskade kreeg de naam City House.

Architect Maaskant was supervisor van de woningbouw, die door verschillende architecten is uitgewerkt. Maaskant ontwierp zelf de Cityflat en de laagbouwblokken langs de Karel Doormanstraat. A. Krijgsman (1902-1986) de twee flats aan de Joost Banckertsplaats en Herman Bakker (1915-1988) de twee flats aan de Jan Evertsenplaats. In de hal van de Olvehflat is een wandschildering van Louis van Roode aangebracht.

De hoogbouw wordt ontsloten door galerijen aan de noord- en oostzijde. Er is een centrale hal met liften en hoofdtrappenhuis aan de ene zijde en een tweede (nood)trappenhuis aan de andere zijde. De liften stoppen halverwege twee etages, wat in de jaren vijftig gebruikelijk was. De woningen boven de winkels aan de Karel Doormanstraat hebben een portiekontsluiting aan de hofkant.

De liften stoppen halverwege twee etages, wat in de jaren vijftig gebruikelijk was.

Er zijn bijna alleen compacte driekamerwoningen; aan de koppen bij de lift en trappenhuizen zijn iets grotere woningen gesitueerd. Voor die tijd waren het luxueuze woningen: “fabriekskeukens en roestvrij stalen aanrechten, huistelefoon, speciale lift voor de vuilnisvaten, centrale mast voor radio en televisie en een badkamer met ingebouwd bad behoren tot de standaardvoorzieningen.” De Cityflat aan de Kruiskade was zelfs nog iets luxer van opzet. De huren waren relatief hoog.

Behalve de winkels op de begane grond van de laagbouwblokken waren er ook winkels in drie van de vier hoge flats. Ook aan de kop van de Olvehflat aan de Joost Banckertsplaats, was een winkelruimte. Verder was deze flat op de eerste verdieping gereserveerd voor dokterspraktijken en had de bekende kapper John Postmus er een kapsalon. Aan de kop van de twee negen verdiepingen hoge flats waren ook winkels.

Aanvankelijk werden de woningen ook door gezinnen met kinderen bewoond en werd er gespeeld op de groene hoven. Maar de woningen waren relatief klein en hoogbouw werd steeds minder geschikt geacht voor gezinnen met kinderen, die langzaam maar zeker naar de buitenwijken verhuisden. De relatief oude populatie kreeg vanaf eind jaren tachtig een impuls van jonge kinderloze stellen, voor wie de Lijnbaanflats een aantrekkelijke stedelijke woonlocatie vormen. Er zijn kleine aanpassingen aan de entrees, die niet meer openbaar toegankelijk zijn. De flats aan de Joost Banckertsplaats en Jan Evertsenplaats zijn en worden gerenoveerd. Historisch kleuronderzoek is gedaan ten behoeve van de renovatie. Het complex is inmiddels rijksmonument.